Aktualności OŚ

Informacja o działaniach na rzecz ograniczenia niskiej emisji

23-11-2016

W związku z występującym problemem zanieczyszczenia powietrza na terenie Gminy Skawina oraz pojawiającymi się wśród mieszkańców wątpliwościami o realizowanych przez władze samorządowe działaniach, przedstawiamy Państwu raport z realizacji projektów, które w znaczącym stopniu wpłynęły na poprawę obecnej sytuacji, a także wykaz działań planowanych do realizacji w przyszłości.

Fakty dotyczące problemu niskiej emisji w Gminie Skawina:

• Gmina Skawina jest najbardziej uprzemysłowionym obszarem powiatu krakowskiego. Ukształtowanie jej terenu (północna część zlokalizowana w dolinie rzeki Wisły, centralny i południowy obszar znajdujący się w obrębie Pogórza Wielickiego) ma w tym wypadku bardzo niekorzystny wpływ na możliwości przewietrzania, co przy bardzo niekorzystnej pogodzie może być nawet powodem alarmów smogowych;
• Z przekazów medialnych i statystyk wynika, że jedynie Kraków podejmuje działania w zakresie ochrony powietrza wprowadzając zakaz spalania paliw stałych od 1 września 2019 r. Jednocześnie pojawiają się głosy, że gminy ościenne, w tym także Skawina, nie prowadzą absolutnie żadnych działań. Jest to stwierdzenie nieprawdziwe;
• Krakowski Alarm Smogowy wymieniał kilka miesięcy temu naszą gminę jako jedną z tych, w której nie wymieniono ani jednego kotła węglowego. Nie można jednak sprowadzać problemu zanieczyszczenia powietrza wyłącznie do tego jednego parametru, bowiem na poprawę jakości powietrza składa się wiele istotnych czynników. Podstawowy czynnik, bagatelizowany przez mieszkańców to edukacja dzieci i młodzieży w zakresie niskiej emisji. Dobrze wyedukowana młodzież to później mądrzy dorośli, którzy nie popełniają podstawowych błędów, a także swoją wiedzę stosują już dziś w życiu codziennym i przekonują do zmiany zachowań rodziców. Kolejny czynnik to wszelkie możliwe sposoby informowania mieszkańców w temacie szkodliwości używania paliw słabej jakości oraz odpadów do spalania, a wreszcie działania podejmowane przez dane miasto bądź gminę;
• Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) przedstawiła stan największego zanieczyszczenia pyłem 2,5 w 50 europejskich miastach. Większą część tej listy (bo aż 33) zajmują polskie miasta, a Skawina znajduje się na pozycji 12, zaraz za Krakowem. Należy wziąć pod uwagę fakt, że wiele miejscowości, w których nie ma stacji monitoringu nie zostały opomiarowane, a tym samym nie mogły zostać ujęte w tym niechlubnym dla nas rankingu. Z raportu WHO wynika jednocześnie, że zanieczyszczenie powietrza ogólnie na świecie wzrosło o 8% w latach 2008-13, choć równolegle w tym samym czasie w większości miast w bogatych krajach poprawia się jakość powietrza. Wynika stąd w sposób jednoznaczny, że poprawa jakości powietrza nie może odbyć się bez wsparcia finansowego;
• Gmina Skawina ze swojej strony podjęła szereg działań zmierzających do obniżenia niskiej emisji. Nie ulega jednak wątpliwości, że przy braku środków finansowych nie będą mogły być one w pełni zrealizowane. Wszystkie te działania zostały ujęte w Planie gospodarki niskoemisyjnej przyjętym uchwałą Nr X/120/15 Rady Miejskiej w Skawinie w dniu 26 sierpnia 2015 r. Zgodnie z PGN należy więc podjąć szereg działań, które w perspektywie 2020 r. powinny przynieść wymierne efekty. W dokumencie tym określono, że redukcja CO2 będzie wynosiła wówczas 10,2% czyli 43 866 Mg CO2 przy redukcji zużycia energii 75 520 MWh;

W ostatnim czasie Gmina Skawina podjęła szereg intensywnych działań:

• wymiana kotłów/pieców węglowych o niskiej sprawności. Po przeprowadzeniu wstępnego naboru osób zainteresowanych gmina złożyła wniosek o dofinansowanie w ramach programów KAWKA i PONE. Niestety Program KAWKA został zawieszony przez Narodowy Fundusz Ochrony Srodowiska i Gospodarki Wodnej, zaś z programu PONE otrzymaliśmy znacznie mniejszą dotację niż wnioskowaliśmy. Uzyskane środki pozwoliły na wymianę w 2016 r. 88 pieców.

Mieszkańcy wymienili stare kotły na:

- 34 kotły gazowe
- 51 kotłów 5 klasy na ekogroszek
- 3 kotły na pelet

• w czasie naboru do powyższych projektów dwukrotnie zorganizowaliśmy targi kotłów węglowych, gazowych oraz pomp ciepła. Na ostatnie targi zaprosiliśmy także producentów paneli fotowoltaicznych oraz specjalistów od dociepleń i szeroko pojętej termomodernizacji budynków. Mieszkańcy mogli bezpośrednio uzyskać odpowiedzi na nurtujące ich pytania natury technicznej. Na targach producenci kotłów węglowych przedstawiali wyłącznie kotły klasy piątej, zgodne z normą PN-EN 303-5:2012; Po otrzymaniu środków w ramach programu PONE zorganizowaliśmy ponownie targi ciepła, aby mieszkańcy mogli zapoznać się z kotłami 5 klasy, które spełniają wymogi programu oraz mogli nawiązać kontakt z ich producentami lub też dystrybutorami. W efekcie targi takie miały miejsce już czterokrotnie na płycie Rynku w Skawinie;
• kontynuacja projektu solarnego: program pn. „Instalacja systemów energii odnawialnej w gminach: Niepołomice, Wieliczka, Skawina oraz Miechów na budynkach użyteczności publicznej oraz domach prywatnych” jest realizowany w ramach Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy. Jego efektem jest montaż kolektorów słonecznych na 620 budynkach prywatnych do końca 2015 roku, a do 30 czerwca 2016 roku zamontowano na terenie Gminy Skawina 794 takich instalacji. Ta ilość kolektorów słonecznych zapewnia ok. 10% ciepłej wody użytkowej w skali całej gminy ze źródeł odnawialnych;
• fotowoltaika i pompy ciepła: po wstępnej ankietyzacji wśród mieszkańców został złożony wniosek do programu PROSUMENT o dofinansowanie instalacji paneli fotowoltaicznych na domach jednorodzinnych oraz pomp ciepła gruntowych lub powietrznych. Wybór instalacji będzie zależał od mieszkańca, a będzie musiał być także skonsultowany z odpowiednim specjalistą. Po ponad 10 miesięcznym oczekiwaniu na dezycję NFOŚiGW w końcu środki zostały nam przyznane. Obecnie przygotowywany jest przetarg na zaprojektowanie i montaż, sama realizacja projektu rozpocznie się na wiosnę 2017 r. W ramach projektu powstanie 150 instalacji fotowoltaicznych i 20 pomp ciepła;
• budowa parkingów P&R: w ramach rewitalizacji dworca PKP planowana jest budowa parkingów na kilkaset samochodów, aby umożliwić okolicznym mieszkańcom skorzystanie z pociągu;
• uruchomienie Szybkiej Kolei Aglomeracyjnej poprzez budowę odpowiedniej infrastruktury kolejowej, która dzięki szybkiemu połączeniu z centrum Krakowa będzie atrakcyjną alternatywą dla komunikacji samochodowej;
• budowa ostatniego odcinka obwodnicy, co w zdecydowany sposób przyczyni się do odciążenia centrum miasta od transportu samochodowego;
• rozbudowa ciągów pieszo-rowerowych ma za zadanie zachęcić do aktywnego sposobu życia i rezygnacji z komunikacji samochodowej;
• „Każdy WAT na wagę złota II - czyli małopolskie dzieci i młodzież uczą się jak efektywnie oszczędzać energię w szkole”: projekt jest organizowany przez Stowarzyszenie Gmin Polska Sieć „Energie Cités” i jest realizowany przez dwa lata w jedenastu szkołach podstawowych i dwóch gimnazjach. Celem projektu jest ograniczenie zużycia energii w szkołach poprzez wdrożenie innowacyjnej metodologii 50/50 zakładającej aktywne zaangażowanie uczniów w proces zarządzania energią i uczącej ich proekologicznych zachowań. Efektem programu będzie redukcja zużycia energii w szkole oraz osiągnięcie związanych z tym oszczędności finansowych, które są równo dzielone pomiędzy gminę, a szkołę. Zaoszczędzonymi pieniędzmi będą dysponować uczniowie;
• zadanie pn. „Rodzinna i aktywna proekologiczna edukacja mieszkańców Gminy Skawina”: jest to program współfinansowany ze środków WFOŚiGW w Krakowie. Pierwszym etapem był konkurs ekologiczny organizowany w szkołach podstawowych i przedszkolach naszej Gminy. W ramach tego projektu prowadzone były równocześnie warsztaty dla nauczycieli;
• program JAWOR: jest to nowy program pożyczkowy w zakresie termomodernizacji budynków, który prowadzi WFOŚiGW, który nasza gmina poleca swoim mieszkańcom. W listopadzie zorganizowaliśmy pierwsze z cyklu spotkań informacyjnych na które zaprosiliśmy przedstawicieli WFOŚiGW, audytorów oraz firmy termomodernizacyjne. Przeprowadzenie głębokiej termomodernizacji skutkuje obniżeniem zapotrzebowania na energię budynku, a co za tym idzie w sensie globalnym obniżeniem niskiej emisji;
• projekt REBUS: Gmina Skawina przystąpiła do Grupy Eksperckiej ds. Efektywności Energetycznej w Budynkach Użyteczności Publicznej, powołanej w ramach projektu REBUS, współfinansowanego z programu INTERREG EUROPE. Celem projektu jest pomoc samorządom lokalnym w poprawie efektywności energetycznej budynków użyteczności publicznej poprzez zaprojektowanie modelowej „ścieżki renowacji energetycznej budynków” (ŚREB), obejmującej wzorcowe rozwiązania w zakresie planowania, realizacji i monitorowania prac renowacyjnych prowadzonych w budynkach należących do miasta/gminy, a także angażowania w ten proces kluczowych interesariuszy;
• w latach 2012-2016 funkcjonariusze Straży Miejskiej przeprowadzili kontrole w liczbie:
  2012 r. – 24,
  2013 r. – 29,
  2014 r. – 30,
  2015 r. – 51,
  2016 r. – 122 (do dnia 16.11. 2016 r.), co łącznie daje 256 kontroli, z czego 10% - kontroli w działalnościach gospodarczych, 85 % - kontroli w domach prywatnych, 5% - miejsc, gdzie nie wpuszczono funkcjonariuszy Straży Miejskiej. W ramach przeprowadzonych kontroli nie stwierdzono spalania odpadów, a przyczyną gęstego, gryzącego dymu unoszącego się z kominów było palenie wilgotnego drewna lub niskiej jakości opału węglowego. W związku z powyższym nie nałożono mandatów karnych, a właściciele kontrolowanych nieruchomości (w ilości 170 szt.) byli pouczani o zakazie spalania odpadów w paleniskach domowych lub na powierzchni gruntów oraz prawidłowego spalania opału w piecach.

W realizacji działań napotkaliśmy następujące problemy:

• programy KAWKA i RYŚ prowadzone przez NFOŚiGW zostały zawieszone. Zawieszenie programu KAWKA wiąże się z tym, że wnioski na wymianę kotłów węglowych złożone końcem 2015 r. nie są nadal zrealizowane. W efekcie mieszkańcy kolejny sezon zimowy będą używać swych starych kotłów o złych parametrach emisyjnych;
• ograniczone środki w ramach programu PONE. Składaliśmy wniosek na środki w wysokości ok. 1,6 mln zł, a otrzymaliśmy nieco ponad 0,4 mln zł. W efekcie w ramach tego programu w tym roku mogliśmy mieszkańcom zaproponować wymianę zaledwie ok. 80 instalacji;
• niski poziom świadomości ekologicznej mieszkańców - w szczególności osób starszych. Dlatego też prowadzimy programy edukacyjne skierowane do dzieci i młodzieży, aby poprzez nie informacje w tym zakresie trafiły do ich dziadków i rodziców;
• niski poziom wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Wiąże się to głównie z brakiem dofinansowania na te cele (20% dofinansowania na pompę ciepła to zbyt mało);
• zanieczyszczenie powietrza w okresie zimowym jest efektem złego stanu technicznego kotłów, świadomości ekologicznej społeczeństwa (a raczej jej braku), a także czynników takich jak ukształtowanie i złe przewietrzanie terenu, złej jakości paliw stałych, a także spalania odpadów.

Planujemy działać na rzecz następujących zagadnień:

• termowizja dla budynków prywatnych. Większość osób jest przekonana, że ma bardzo dobrze ocieplony budynek. Po kilku pytaniach okazuje się, że jest to izolacja w postaci zaledwie 5 cm styropianu bądź wełny mineralnej albo też przegrody zewnętrzne z pustką powietrzną. Zamiast pustki powietrznej czasem jest warstwa styropianu lub wełny mineralnej. Całą prawdę jednak o takim budynku może powiedzieć tylko zdjęcie termowizyjne. Ono także powie, które punkty budynku są najsłabsze pod względem termicznym i pozwoli wyciągnąć wnioski jak najlepiej przeprowadzić termomodernizację budynku;
• konieczna jest współpraca gmin z jednostkami naukowo-badawczymi celem uniknięcia prób przekonania lokalnych władz do wprowadzenia rzekomo świetnych rozwiązań, które w „cudowny” sposób spowodują obniżenie niskiej emisji: np. palnik wery, czy nawet preparaty w aerozolu. Wymagać to będzie oczywiście wsparcia grantowego ewentualnie innej pomocy ze strony uczelni;
• potrzebne są rozwiązania pomostowe dla osób najmniej zarabiających, a mianowicie: dotacja do „błękitnego węgla” - można go stosować nawet w piecach kaflowych, co zdecydowanie mogłoby poprawić jakość powietrza w zauważalnie krótkim czasie; rozważenie dopłat do gazu celem zachęcenia mieszkańców do tego źródła ogrzewania (warunkiem jednak powinna być wykonana termomodernizacja lub odpowiednio niskie zużycie tego paliwa); wyposażenie służb kominiarskich w uprawnienia kontrolne oraz przeszkolenie z zakresu prawa i szkodliwości spalania odpadów; ochrona kanałów przewietrzania miasta poprzez wprowadzenie w Ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym wymogu zgodności decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu z ustaleniami Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy;
• gmina Skawina zwraca uwagę na brak instrumentów dotacyjnych oraz zakazów prawnych skierowanych bezpośrednio do nowopowstających budynków. Wielu właścicieli nowych budynków ze źle pojętej oszczędności montuje kocioł węglowy lub kominek z płaszczem wodnym fundując sobie kotłownie w salonie. Tymczasem uważamy, że nowoczesne budownictwo, o niskim zapotrzebowaniu na energię powinno być preferowane w szczególny sposób. Ponadto prawo powinno stać na straży także w biurach architektonicznych, aby nowe budynki spełniały określone Warunki Techniczne. Przykładowo: jeżeli budujemy dom w tym roku, to powinien spełniać WT 2021, a nie WT 2017. Różnica wynosi zaledwie 4 lata, koszty są trochę większe, ale opłaty za utrzymanie zdecydowanie mniejsze. Są to informacje, których powinien udzielać architekt, a prawo powinno preferować budownictwo energooszczędne i pasywne;
• wprowadzenie minimalnych standardów jakości kwalifikowanych paliw stałych dla sektora komunalno-bytowego.

Istotne dokumenty dla Gminy Skawina:

• Plan gospodarki niskoemisyjnej przyjęty Uchwałą Nr X/120/15 Rady Miejskiej w Skawinie w dniu 26 sierpnia 2015 r. W dokumencie tym określono, że redukcja CO2 będzie wynosiła wówczas 10,2% czyli 43 866 Mg CO2 przy redukcji zużycia energii 75 520 MWh;
• Aktualizacja założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla obszaru miasta i gminy Skawina przyjęta Uchwałą Nr XXI/308/16 Rady Miejskiej w Skawinie w dniu 31 sierpnia 2016 r.

Jesteśmy także jedną z gmin, która otrzymała certyfikat Ekologiczna Gmina. Organizatorem tego programu jest Polska Izba Ekologii w Katowicach, a certyfikaty przyznaje Platforma Producentów Urządzeń Grzewczych na Paliwa Stałe. Nie otrzymaliśmy go dlatego, że w Skawinie mamy powietrze godne uzdrowiska, ale aby podkreślić nasze działania w zakresie niskiej emisji. Certyfikat daje nam możliwość dostępu do najnowszej wiedzy oraz bezpłatnych materiałów edukacyjnych i informacyjnych.

Zaangażowanie Gminy Skawina w powyższe programy i działania oraz zobowiązania ujęte w Planie gospodarki niskoemisyjnej, a także w prowadzonej edukacji młodzieży i mieszkańców - w ciągu najbliższych lat z pewnością przyniesie wymierny i mierzalny efekt w postaci czystego powietrza. W naszej Gminie ilość kotłów węglowych (jak wskazuje inwentaryzacja PGN) wynosi ok. 4 600 szt. Co istotne, wiele z tych domów w Gminie Skawina, w których funkcjonuje kocioł węglowy to domy budowane w latach 70-tych, a nawet wcześniej (w latach 50-tych). Co za tym idzie nie były ocieplone, w najlepszym wypadku są bardzo słabo ocieplone (brak ocieplenia stropodachu, brak izolacji fundamentów, podłogi na gruncie). Są to budynki o powierzchni użytkowej sięgającej 200 m2 i czasem więcej. Ogrzanie takiego lokalu to duży koszt. Racjonalne byłoby, aby najpierw przeprowadzić termomodernizację, a później wymianę kotła. Niestety, brak środków uniemożliwia większości mieszkańcom przeprowadzenie takiej procedury postępowania.

Uważamy, że aby osiągnąć sukces w zakresie obniżenia niskiej emisji konieczne są dotacje także na edukację mieszkańców w zakresie szkodliwości palenia śmieci i paliw stałych o złych parametrach oraz na błękitny węgiel lub bezdymny węgiel, ponieważ węgiel ten nie wymaga wymiany kotła i mógłby służyć jako pomost w okresie wymiany lub nawet likwidacji kotłów węglowych. Proces wymiany starych, niskosprawnych kotłów węglowych to zadanie na kilka lat, przy założeniu, że cały ten czas dotacja na ten cel pozostanie niezmienna.

Pragniemy także zwrócić uwagę na fakt, że dopiero w ubiegłym roku weszła w życie nowelizacja Ustawy o ochronie środowiska, na mocy której Sejmik Województwa Małopolskiego wprowadził zakaz stosowania paliw stałych od 1 września 2019 r. na terenie Miasta Krakowa. Wspomniana Ustawa daje uprawnienia Prezydentowi/Burmistrzowi/Wójtowi danej miejscowości do wprowadzenia podobnego zakazu we własnej gminie.